Seven Winters in Tehran: Gözyaşlarınızı Tutamayacaksınız
Steffi Niederzoll’un yönettiği bu 96 dakikalık belgesel Seven Winters in Tehran, 27. Uçan Süpürge Uluslararası Kadın Filmleri Festivali’nde şimdiye kadar izlediğim en etkileyici filmdi. Elbette bilenleriniz vardır, 2014 yılında İran’da idam edilen ve idam süreci dünya gündemine oturan Reyhaneh Jabbari’nin başına gelenler, mücadelesini ve dik duruşunu anlatıyor film.
Henüz 19 yaşında bir öğrenci olan Reyhaneh, bir telefon görüşmesi yaptığı sırada yakınında bulunan Murteza Serbendi’nin bu konuşmaya kulak misafiri olması ve yeni bir iş vaadiyle Reyhaneh’i kandırmasıyla başlıyor belgesel. Bilmeyenler için olayı da kısaca anlatmak istiyorum. Yeni bir klinik açmak istediğini ve tasarımını Reyhaneh’e yaptırmak istediğini söyleyerek kendi yerine çağırıyor. Reyhaneh de yeni bir iş bulmuş olma heyecanıyla gidiyor ancak gittiği yerin bir ev olduğunu görünce tedirgin oluyor. Hatta kapıyı arkasından açık bırakıyor. Evde dolaşıp tasarım için aklına gelen fikirleri not aldıktan sonra kapının kapalı olduğunu fark ediyor ve çıkmak istediğinde de kapının kilitli olduğunu görüyor. Daha sonrasında Murteza Serbendi kendisine yaklaşıyor ve tecavüz girişiminde bulunuyor. Aralarında geçen diyalog sonucunda Reyhaneh kendisini savunma maksadıyla Murteza Serbendi’yi arkasından bıçaklıyor ve Serbendi’nin arkadaşının dışarıdan kilidi açmasıyla birlikte evden kaçıyor. Devlette de güçlü bağlantıları olan Murteza Serbendi’nin bu ölümü çarpıtılıyor ve siyasi bir mesele olarak yansıtılıyor. Bunun sonucunda da Reyhaneh Jabbari, kıssasa kısas yani göze göze, dişe diş kuralları sebebiyle idama mahkum ediliyor. Belgesel de bu olayların başından Reyhaneh Jabbari’nin ölümüne kadar geçen süreyi konu alıyor.
Olayı uzun uzun anlatmak istedim çünkü bilmeyenler için gerçekten bilinmesi ve araştırılması gereken bir konu olduğunu düşünüyorum. Denk geldiğiniz ilk yerde de belgeseli izlemenizi şiddetle tavsiye ederim.
Belgesel Reyhaneh’in hapishanede olduğu süreçte bir radyo kanalının canlı yayınında yaşadıklarını anlatmasıyla başlıyor. Anlatımın çoğu yerinde bir anlatıcı aracılığıyla hikayeyi dinlesek de bazı can alıcı noktalarda Reyhaneh’in kendi ses kayıtlarına yer verilmesi oldukça etkileyiciydi. Bu noktada şunu da eklemek istiyorum belgeselin kurgusu, anlatımı tamamen Reyhaneh’in canlı yayın kaydına, ailesine yazdığı mektuplara ve hapishanede tuttuğu günlüklere dayanıyor. Bu nedenle filmin her anına doğrudan tanıklık etme şansı buluyoruz.
Filmde Reyhaneh’in anlatımının yanı sıra başta annesinin olmak üzere ailesinden herkesin aldığı kayıtlar da yer alıyor. Örneğin hapishane ziyaretlerinden, polislerle ve savcılarla yaşanan diyaloglardan ve hatta Murteza Serbendi’nin ailesiyle yapılan görüşmelerden de kesitler bulunuyor. Bu da yaşanan olayı tüm yönlerinden görmemiz için bize olanak sağlıyor. Bu noktada da şunu söylemeden edemeyeceğim, İran yasaları gereği ülke sınırları dışarısına çıkartılması yasak olan bazı belgeler ve kayıtlar kimliği belirtilmeyen kişiler tarafından büyük bir cesaret örneği gösterilerek büyük risklerle ülkeden çıkartılmış. Hem belgesel açısından hem de gelecek nesillere bırakılması açısından oldukça büyük bir önem arz eden bu kayıtları çıkartan herkese bir kez de buradan ben teşekkür etmek istiyorum.
Bildiğimiz üzere İran yasaklarla, kadına olan bakış açısıyla ve dini kurallarıyla birçok kez ve hala gündeme gelen bir yer. Reyhaneh Jabbari’nin bu mücadelesi hem ülke içerisinde hem de dünya çapında bir şeyleri değiştiren bir hikaye. Belgeselde de bu hikaye tüm sertliğiyle, tüm hüznüyle ve tüm gerçekliğiyle sunuluyor. Reyhaneh’in gösterdiği dik duruş bu belgeselde de gösterilmiş ve hiçbir şeyden korkmadan her şeye yer verilmiş. Devletin yanlışlarına, güçlünün yanında olunmasına, kadınlara karşı olan bakış açısına büyük eleştiriler yapılmış. Tecavüze uğramak üzereyken kendini savunan bir kadının suçlu olarak görülmesi, bunu cezalandırmak için elinden geleni yapan yetkililer, sahte kanıtlar yerleştiren polisler, görevini layıkıyla yapmaya çalışanların görevden alınması veya sürülmesi ve onların yerine kendi yandaşlarının getirilmesi gibi günümüzde de hala devam eden pek çok şey belgeselde yer buluyor.
Yedi yıl boyunca hiçbir şekilde geri adım atmayan, ailesinden ve genel olarak herkesten duyduğu laflara kanmadan ölümü göze alarak yaşananları haykıran ve yaşadıklarını başkası yaşamasın diye çabalayan Reyhaneh’in hayatını belgesel yapmak hem büyük bir cesaret örneği hem de büyük bir başarı. Bu hikayeyi bu şekilde aktarabilmek zor. Bu nedenle yönetmeni de ayrıca tebrik etmek gerekiyor.
Filmin en güzel taraflarından biri de herkesin bakış açısına yer verilmeye çalışılması. Reyhaneh’in kayıtlarından kurgulandığı için ve tüm bu kayıtlara yer verildiği için onun bakış açısını, annesi başta olmak üzere yapılan röportajlar ve onların da bu yedi yıllık süreçte yaşadıklarına hem sözel hem de görüntülerle şahit olmamız onların bakış açısını anlamamızı sağlıyor. Filmin sonunda belgeselin çekimi öncesinde ve sırasında Serbendi ailesiyle de görüşülmeye çalışıldığı ancak çabalarına yanıt alamadıkları belirtiliyor. Bu da yönetmenin aslında onların bakış açısını da sunmak istediğini gösteriyor bizlere.
Belgesel, Reyhaneh’in mücadelesini bilen bilmeyen herkese en ince detaylarıyla en içtenliğiyle aktarıyor. Açıkçası duygusal anlamda izlemesi zor bir belgesel. Yaşamadan hissedemeyeceğimiz hisleri, duyguları bize yapabileceği en iyi şekilde geçiriyor. Böylelikle de film amacına kolaylıkla ulaşıyor. Filmden çıkarken içiniz hem üzüntüyle hem de mücadele isteğiyle dolup taşıyor.
Birçok ders çıkarmamız gereken, ne olursa olsun en zor şartlarda bile inandığımız yolda mücadelemize devam etmemizi gerektiren, sonucunda ölüm bile olsa yolumuzdan dönmememiz gerektiğini bize öğütleyen harika bir belgeseldi. Festival seçkisi arasında açık ara favorilerimden birisi olarak şimdiden yerini aldı.
Seven Winters in Tehran: Gözyaşlarınızı Tutamayacaksınız
