Vavien: Ailenin En Karanlık Hali

2,4B

Vavien: Ailenin En Karanlık Hali

Giriş

Taylan Biraderler olarak anılan Yağmur Taylan ve Durul Taylan’ın yönetmiş olduğu “Vavien (2009)” filminin senaristliği Engin Günaydın’a aittir. Sıradan gibi görünen taşralı bir ailenin hikâyesini oldukça gerçekçi bir yaklaşımla ele alan film, Türk aile yapısı üzerinden; ahlaki normlar, ataerkillik, toplumsal roller, cinsiyet eşitsizliği gibi konular hakkında seyirciyi düşündürür. Oldukça minimal bir anlatım tarzıyla bize toplumumuzun panoramasını sunar. “Vavien” özellikle vizyona giriş tarihi açısından Türk sinemasının körelmiş olduğu bir dönemde umut vadeden bir yerde durur. Sinemaya yaklaşım tarzları Coen Kardeşler’i anımsatan Taylan Biraderler, “Vavien” filminde mizansenler açısından Coen Kardeşler’in “Barton Fink (1991)” ana karakter benzerliği açısından ise “Fargo (1996)” filmi arasında yakınlıklar kurar.

Vavien Sistem Matematiği ve Film Matematiği

Taşralı bir aileden gelen ve dolayısıyla Anadolu yaşamını iyi bilen Engin Günaydın, günlük yaşamda çok iyi bir elektrik bilgisi olduğunu söyler. Bu anlamda senaryoyu yazarken de aynı elektrik sisteminde olduğu gibi ilerlemiş, birbirine sarmal bir şekilde devam eden olaylar zinciri ve bütüncül bir yapı tasarlamıştır. Filmde, başarısız bir elektrikçi olan Celal’in yaşamı anlatılır. Celal, yalnızca işinde değil aile ilişkilerinde ve cinsel yaşamında da başarısızdır. Bu başarısızlık beraberinde mutsuzluğu getirir. Bu mutsuzluk hali ise aynı ince elektrik kabloları gibi birbirine bağlanır ve çığ gibi büyüyen bir sisteme dönüşür. Ruh hali eşine yansıdığından eşi Sevilay (Binnur Kaya) mutsuz olur, Sevilay mutsuz olunca oğulları Mesut (Nedim Suri) da mutsuzluktan doğan bir başarısızlık yaşar. Bu mutsuzluk öylesine büyüktür ki Celal, eşi Sevilay’ı öldürme noktasına gelmiştir. Celal’in eşi Sevilay, aynı zamanda bir parti üyesidir. Parti vekilinin evinde yaşanan bir sorundan dolayı evine vavien bağlanması gerekir. Sevilay da elektrikçi eşi Celal’le beraber soruna bakmaya gider. Ancak Celal, vavien bağlamayı bilmediğini söyler. Bunun üzerine eşi Sevilay: “20 yıldır bu iştesin, nasıl bilemezsin!” diye çıkışır. Bu noktada vavieni bir metafor olarak ele alırsak Celal’in aslında bağlantıları kurmakta başarısız olduğu anlaşılır. Yani Celal hem işinde hem de ilişkilerde başarısız bir karakterdir. Bu başarısızlık halini kabullenmediği için ailesinden ve çevresinden nefret etmektedir. Onlardan kaçış yolu olarak Samsun’da bir pavyonda çalışan Sibel’in yanına gider. Sibel, para karşılığı ona ilgi gösterdiğinde Celal çok mutlu olur. Çünkü sevme-sevilme anlamında o kadar başarısızdır ki bunu bir başarı olarak ele alır. Sibel, onun bu hayattaki tek motivasyonudur. Araba sahnesinde oğluna: “Ben başkaları gibi oğlumla gururlanamayacak mıyım ya!” diyerek bağırır. Aslında kendi elde edemediği başarıyı da oğlunda aramaktadır.

Vekilin evine bağlanması gereken vavien sistemini Celal’in abisi Cemal bağlar. Cemal karakteri çözüm odaklı ve dengeleri kurmada başarılı bir karakterdir. Vavien bu anlamda birçok noktada ipucu olarak durur. Filmin akışında cinayet işleyen kardeşini kurtarma ve çözüm bulma noktasında karşımıza çıkar Cemal.  Vavien, bir elektrikçilik terimi olarak: Tek bir ışığı iki farklı anahtar yoluyla açıp kapatabilen sisteme verilen addır.  Kelime anlamı olarak ise “git-gel” anlamına gelir. Film akışında sürekli olarak bir gidiş-geliş durumunun yaşandığı görülür. Filmin açılış sekanslarından biri arabanın otomatik kapısının açılıp kapanmasından oluşur yani git-gelinden. Celal, Tokat- Samsun arasında gidip gelmekte ve kendi eşinden kaçıp pavyonda çalışan Sibel’e ulaşmaya çalışmaktadır. Sevilay’ı öldürüp Sevilay’ın onun hayatından gittiğini zannederken Sevilay ölmemiş, eve geri gelmiştir. Yani film anlatısına bakıldığında Celal’in yaşamı bir git-gel döngüsünden ibarettir; aynı vavien sisteminde olduğu gibi. Abi Cemal, bir sahnede şu replikleri söyler: “Dünyada iki türlü insan vardır: İyiler ve Kötüler. Kötü senin elini sıktığında kafasında kırk türlü plan yapar. Ama iyiler öyle değildir. İyiler, iyi insanlardır.” Filmin iyi-kötü anlamında da bir git-geli vardır. Celal’in bu rutin yaşamı ve özellikle Sevilay karakterinde görmüş olduğumuz alışılmış çaresizlik hali bizi karanlık bir yere doğru çekmektedir. Trajik gerçekler, kara mizah yoluyla yansıtılmıştır. Bu durum aynı zamanda filmde boğucu, bunaltıcı bir atmosfer yaratır. Mekân açısından taşranın getirmiş olduğu kısıtlayıcı alan ve filmde kullanılan sarı tonlar anlatıya hizmet etmektedir. Bu noktada görüntü yönetmeni Gökhan Tiryaki’nin etkisi de büyüktür. Vavien filmi Türk sinemasının durulduğu zamanlarda sinemanın dilini başarılı bir şekilde kullanan kara film özelliklerini taşır.

Vavien Filmi ve Görünenin Ardındaki Kavramlar: “Ahlaki normlar, Ataerkillik, Toplumsal Roller, Cinsiyet Eşitsizliği”

Vavien filmi, birçok açıdan toplumumuzdaki sorunları irdeler niteliktedir. Filmin ilk sahnelerinden birinde ailenin babası Celal, eşinin sakladığı paraları çalmaktadır. Aynı zamanda kendisi de eşinden porno CD koleksiyonunu saklamaktadır. Ancak oğlu Mesut, bu koleksiyonu bulmuştur. Ergenlik çağındaki Mesut, bu porno CD’lerini bulup bastırılmış cinselliğini açığa çıkarır. Baba Celal, paraları çalarken mastürbasyon yapan oğlunun sesini duyar. Bu ailede herkes birbirinden bir şey gizlemekte ve bir şey çalmaktadır. Ancak herkes dışarıdan bakıldığında toplumun dayatmış olduğu ahlaki kurallara uyuyor-muş gibi yapmaktadır. Bu durum bireylerde ciddi bir mutsuzluk hali yaratır. Herkesin birbirinden bir şey sakladığını anladığımız bu sahne, aileyi tanımamız açısından çok önemlidir. Bu olaydan sonra Celal oğluna: “Sen niye böyle gizli gizli işler çeviriyorsun? Sen niye başkalarının eşyalarına elini sürüyorsun lan!” diye bağırır. Burada ciddi bir ikiyüzlülük hali vardır: Celal aynı gün kendisi karısından para çalmış ve eşinden gizli pavyona gitmiştir. Bu durum, bireyin arzularına ters düşse de ahlaki normlardan kaçamayışını ve yaşadığı ahlaki çatışmayı başarılı bir şekilde yansıtır. Özellikle taşra insanında süper ego çok baskındır. Tokat’ın ilçesi olan Erbaa gibi küçük yerleşim yerlerinde bazı ezberletilmiş davranış kalıpları olur. Birey, bu davranış kalıplarının dışına çıktığında hor görüleceğini bilir. Celal karakteri bu açıdan düşünüldüğünde psikanalitik açıdan yorumlanmaya açık bir karakterdir. Pavyona gitmek için eşinden para çalar ancak oğluna ve eşine ahlak konusunda ahkam keser.

Celal’in oğlu ve eşi ile arasındaki ilişki düşünüldüğünde ataerkil yapının yansıması da ortaya çıkar. Celal, sürekli oğluna bağırmaktadır. Aynı şekilde kayınbabası da Celal’e bağırmaktadır. Aynı zamanda Celal’in abisi olan Cemal de kardeşine bağırır. Ataerkil yapı ve erkeğin baskısı kuşaktan kuşağa geçmektedir. Türk aile yapısında yaşça büyük olanı -hatta yaşça büyük olan erkeği- doğal biçimde otorite sayma durumu vardır. Filmde sürekli olarak bu alt-üst ilişkisini görürüz. Kadının toplumdaki yeri ise yemek yapmaktan ibarettir. Sevilay’ın eşinin ve babasının yaptığı şeyleri sorgulama gibi bir lüksü yoktur. Sorgulamaya kalktığında arabadan atılmakta, hakaretlere maruz kalmakta hatta öldürülmeye kadar gitmektedir. Sevilay karakterinde de süper egonun çok gelişmiş olduğu görülür. Vavien bağlamayı bilmediğinde eşine: “Bilmiyorsan bile biliyorum diyeceksin. Hala biliyorum demeyi öğrenemedin!” diye çıkışır. Arabadan düşüp ölümle yüzleştiğinde dahi içten içe eşinin onu öldürmeye kalktığını bilse de bunu görmezden gelir. Alışılmış bir çaresizlik durumu vardır. Diğer yandan toplumun ona öğrettiği kurallar çerçevesinde hareket etmesi gerektiğini bilir. Kocasının kendisinden para çaldığını bilse de yine kendisi kocasından özür diler. Çünkü el alem ne der düşüncesinden kurtulamamıştır. Celal kendi aşağılık kompleksinden doğan nefretini karısı Sevilay’a yöneltir. Çünkü Sevilay, filmdeki en zayıf halkadır. Hakarete uğrasa bile çoğu kez susar. Anadolu’da kadının konumu genellikle kocası ile anılır. Hatta kadının eşine yaptığı hizmetler başarı niteliği taşır.  Sevilay karakteri, kadının atanmış toplumsal rolü hakkındaki travmatik gerçekleri tokat gibi yüzümüze vurur.

Filmdeki bir diğer kadın karakter de Serra Yılmaz’ın canlandırdığı parti vekili karakteridir. Bu noktada iki farklı konumda duran kadın görürüz. Vekil de aslında diğer insanlardan çok farklı değildir. Sevilay’ın pişirdiği dolmalara takmıştır. Sürekli Sevilay’dan yemek yapmasını istemektedir. Hatta ölümünden sonra bile “Çok da iyi yemek yapardı” diyerek ağlar. Sevilay ölümden dönüp tekrar Vekille karşılaştığında dahi Vekil, geçmiş olsun demeden kadından dolma pişirmesini ister. Bir iş kadını dahi, ataerkil düzene alışmış ve diğer erkekler gibi kadın, kadını sömürür hale gelmiştir.  Vekil karakteri diğer yandan siyasi bir karakterdir. Miskin ve kriz anlarına tepkisiz, bazı şeyleri (hayvan barınağı gibi.) sırf yapmış olmak için yapmaktadır. Partinin hayvan barınağı açılışında mavi, beyaz ve turuncu renkte uçan balonlar gökyüzüne bırakılır. Yani malum mevcut iktidarın renkleri tercih edilmiştir. Bu anlamda Vekil, diğer karakterler kadar politik bir yerde durur.

Filmde sık sık gördüğümüz bir diğer konu ise cinsellik konusudur. Cinsellik daha çok erkekler üzerinden ele alınmıştır. Toplumumuzda hala büyük bir tabu olan cinsellik mevzusu Vavien’de birçok farklı açıdan yansıtılmıştır. Ergenlik çağındaki Mesut’un cinselliğini keşfetmesine şahit olurken bir yandan bir aile babası olan Celal’in cinsel yaşamına dair izler görürüz. Diğer yandan bekar bir erkek olan abi Cemal de vardır. Toplumdaki düzenden dolayı filmdeki erkekler genellikle bastırılmış cinsellik haliyle baş başadırlar. Hemen hepsi yaşadıkları şeyleri bir suçmuş gibi saklamaktadır. Baba Celal, duvarın içine sakladığı porno CD koleksiyonuna gururla bakar ancak oğlunun da izlediğini öğrendiğinde büyük bir öfkeye kapılır. Taşra yaşamının kendine özgü izleri bireylerin yaşamlarına yansımaktadır. Celal muhtemelen görücü usulü evlenmiştir ve bu yüzden geçmişte yaşayamadığı iddialı cinsel hayatını Sibel’le yaşayabileceğini düşünür. Ancak dayak yiyip pavyondan uzaklaştırılmasıyla burada da başarısız olduğu görülür. Kendi bastırılmışlığını oğlu Mesut’a da yaşatmaktadır. Erkekler için cinsellik genellikle başarı olarak nitelendirilirken kadınlar için ayıp olan ve yasaklanan bir kavramdır. Mesut, komşu kızıyla flört halindedir ve annesinin öldüğü düşünülürken bu kızla beraber olur. Kız beraberlik esnasında: “Mesut annen öldü yapmasana!” diye çıkışır. Mesut, anne figürünün eksikliğini cinsellik ile kapatmaya çalışmaktadır. Kızın ailesi bu duruma şiddetle karşılık verirken Mesut’un babası Celal filmde ilk kez oğlunun başını okşayarak oğluna iyi bir şey söyler: “Aferin lan sana.” dedikten sonra oğluyla şakalaşarak güreşir. Oğlu babayı alt eder. Çünkü cinsel anlamda babadan daha başarılıdır. Yaşadığı cinsel birliktelikten sonra Mesut, esen rüzgâr saçlarını uçuştururken motorla beraber bir caddede hızla gitmektedir. Bu sahne karakterin adeta bastırdığı cinsel yönünü açığa çıkardıktan sonra özgürlüğe kavuşup rahatladığını yansıtır. Her ne kadar bu birliktelik bir annenin bağırarak bölmesiyle sağlıksız bir sona ulaşsa da. Baba ve oğlu kadar sık görmesek de filmde önemli bir yeri olan erkek de Abi Cemal’dir. Cemal karakteri de eşini bir hastalık nedeniyle kaybetmiştir. Celal’e göre daha romantik bir karakterdir. Kardeşiyle beraber pavyona gider ve bundan suçluluk duyduğu görülür. Cemal’in kardeşi Celal’e göre birçok açıdan daha başarılı bir insan olduğu aşikârdır. Karakterlerin geçmişini bilmesek de abi figürünün Celal’de bir baskınlık yarattığından dolayı beceriksizliğe sürüklendiği tahmini yapılabilir. Film, taşradaki erkeklerin cinsel anlamda nasıl bir yaşamları olduğunu üç farklı yaş grubundan örnekle başarılı bir şekilde yansıtmıştır.

Sonuç

Vavien filmi, alt metni güçlü olan ve semantik öğeleri doğru kullanan bir filmdir. Yer yer korku türüne ait ikonografiler taşır, örneğin: Celal’in eşini öldüreceği sahnede ışığın kararması ve karakterlerin korkunç yüz ifadelerinin uzun planlarla gösterilmesi. Aynı zamanda bu sahnede Celal’in sürekli aynaya bakmasıyla arkada çalan gerilim müziği korku türünün kodlarını taşır. Yine de film gerçekçi bir kara komedi olduğundan dolayı çıplak kamera unsuru önümüze çıkar. Doğala yakın sarı renk tonları ve doğal mekanlar tercih edilmiştir.

Film temelde bir iletişimsizlik filmidir. Aile içi iletişimsizliğin bireyler üzerinde yol açtığı problemler ele alınmıştır. Celal ve Sevilay’ın yatağa yatar yatmaz birbirlerine sırtını dönmesi bile bize bu iletişimsizlik hakkında çok şey anlatır. Celal yataktayken yemyeşil bir doğa görüntüsünün olduğu duvarda asılı fotoğrafa bakmaktadır. Sanki eşini bir yük, bir kambur olarak görmekte ve o tablo, bir kaçış hissini temsil etmektedir. Normal şartlarda ailelerin en çok iletişimde olduğu yer yemek masasıdır ancak Vavien filminde bu masada dahi bir diyaloğun oluşamadığı görülür. Çünkü adam, kadını dinlemez. Bu anlamda “Vavien” metaforunun ne kadar güçlü bir yerde durduğu tekrar görülebilir. Çift taraflı bir iletişimsizlik ve aynı kablolarda olduğu gibi bir uyuşmazlık söz konusudur. Filmin finaline doğru işlerin yola girmesiyle beraber daha aydınlık ve ferah sahneler ile karşılaşırız. Aynı zamanda hava koşulları da değişmiştir. Yağmurlu günlerden güneşli günlere doğru bir geçiş vardır. Çünkü aile artık daha mutludur. Burada seyirci, karakterin dönüşümünün çok hızlı olduğunu ve sorunların bu kadar kolay düzelemeyeceğini düşünebilir. Ancak buradaki durum yine bir çıkara bağlı sahte mutluluktur. Sevilay, Celal’e yeni yapılan huzurevinde iş bulmuştur. Mesut, cinsel gelişimini tamamlamıştır. Celal Sevilay ile olan para mevzusunu çözmüştür. Yani tüm çıkar ilişkileri sorunsuz ilerlemektedir. Buradaki mutluluk aile saadetinden çok anlaşmalı bir mutluluktur. Barınak açılışı olmuş “turuncu” renkte bir açılış ipi kesilmiştir. Herkesin hayatında ciddi pürüzler ve sorunlar olsa da bunlar görmezden gelinmiş ve yapmacık bir mutluluk haliyle film finale varmıştır. Bu anlamda tüm sorunları bastırıp mutluymuş gibi yoluna devam eden aile kavramı bize mevcut iktidarın yaklaşımını anımsatır. Çünkü daha önce söylendiği gibi final sahnesinde turuncu, mavi ve beyaz balonlar görülür. Sorunların açıkça konuşulmadığı yalnızca baskılanıp büyük bir yalanla sahte mutluluklar üretildiği aşikardır. Final sahnesinde aile arabaya binse de arka kapı açıktır. Daha sonradan kapandığını görsek de işin aslının öyle olmadığını biliriz. Aslında bu ailede birçok konuda açık kapı kalmış, hiçbir problem kapatılamamıştır.

Vavien: Ailenin En Karanlık Hali